W ostatnich latach obserwujemy rozwój wiedzy na temat patomechanizmów biorących udział w powstawaniu chorób nowotworowych, co spowodowało równoległy postęp technik molekularnych. Wiele z nich umożliwia dokładną analizę znacznie większej liczby i rodzajów zmian genetycznych na poziomie zarówno DNA, jak i RNA w komórkach nowotworowych. Nowotworowe krążące DNA (ctDNA, ang. circulating tumor DNA) jest innowacyjną, nieinwazyjną metodą, która ma służyć do monitorowania skuteczności leczenia i oceny prognostycznej u chorych na chłoniaki B-komórkowe.

Pierwsze badania oceniające krążące pozakomórkowe DNA (cfDNA, ang. circulating free DNA) były opublikowane już w 1948 roku [1]. W 1977 roku po raz pierwszy opisano, że ilość cfDNA jest znacznie niższa u osób zdrowych w porównaniu z chorymi na nowotwory złośliwe. Poziom cfDNA był również znacząco wyższy u kobiet w ciąży i u osób z masywnym stanem zapalnym [2]. Badania publikowane w kolejnych latach potwierdzały nie tylko zjawisko uwalniania cfDNA do krwi obwodowej z komórek guza, ale również ich całkowitą zgodność na poziomie genetycznym i cytogenetycznym z DNA izolowanym bezpośrednio z tkanki nowotworu. Od tego momentu krążącą frakcję cfDNA przyjęto nazywać ctDNA.

Istnieje szereg hipotez dotyczących sposobu uwalniania ctDNA przez komórki guza do krwi obwodowej. Pomimo, że proces ten nie został jeszcze w pełni poznany uważa się, że kluczową rolę ogrywają trzy mechanizmy: nekroza, apoptoza oraz aktywne wydzielanie ctDNA przez komórki nowotworowe.

O prognostycznej roli ctDNA u chorych na chłoniaka rozlanego z dużych limfocytów B (DLBCL, ang. diffuse large B-cell lymphoma) wiemy już od dłuższego czasu. Ocena ctDNA stała się możliwa dzięki rozwojowi innowacyjnych technik takich jak sekwencjonowanie nowej generacji (NGS, ang. next generation sequencing). Pierwsze publikacje na ten temat pojawiły się w 2015 roku [3]. Już wtedy zaobserwowano, że wysokie lub wykrywalne ctDNA po 2. lub 3. cyklach leczenia ma istotne statystycznie znaczenie prognostyczne. W ostatnich latach wielu badaczy skupia się na opracowaniu najlepszej i najdokładniejszej metody do oceny ctDNA u chorych na chłoniaka DLBCL [4].

W dniach 10-13 grudnia 2022 roku odbył się 64. zjazd Amerykańskiego Towarzystwa Hematologów (ASH, ang. American Society of Hematology), na którym przedstawiono dwa bardzo interesujące doniesienia ustne dotyczące oceny ctDNA u chorych na chłoniaka DLBCL.

Pierwsza praca zaprezentowana przez Roschewski i wsp. oceniała minimalną chorobę resztkową (MRD, ang. minimal residual disease) za pomocą nowej metody - face variant enrichment and detection, która pozwala na wykrycie zmutowanych alleli już na poziomie 10-6 [5]. Autorzy przebadali 112 chorych włączanych do różnych randomizowanych badań prospektywnych, u których był dostępny materiał histopatologiczny przed rozpoczęciem leczenia. ctDNA było oceniane po 1., 2. i 3. cyklu leczenia, oraz co najważniejsze, po zakończeniu terapii. U chorych u których nie obserwowano progresji choroby lub zgonu związanego z progresją chłoniaka DLBCL, minimalizowały się wartości MRD po 1. cyklu (u 26%), a po zakończonym leczeniu aż u 91% pacjentów (rycina 1A). Niewykrywalne ctDNA po 3. cyklu leczenia okazało się być istotnym statystycznie czynnikiem prognostycznym w odniesieniu do przeżycia wolnego od progresji (PFS, ang. progression free survival). Dodatkowo ci pacjenci mieli prawie 16 razy mniejsze ryzyko progresji choroby bądź zgonu. Co istotne u wszystkich pacjentów MRD-ujemnych nie obserwowano progresji choroby (p<0.001) (rycina 1B).