Zastosowanie klejów fibrynowych i żeli płytkowych
Już w latach 40. ubiegłego wieku zaczęto stosować cyjanoakrylanowe kleje wspomagające różnego rodzaju zabiegi chirurgiczne. Ze względu jednak na często pojawiające się po ich zastosowaniu reakcje alergiczne rozpoczęto badania nad klejami pochodzenia naturalnego. Efektem tych badań było wyprodukowanie w 1970 roku pierwszego komercyjnego kleju fibrynowego (ang. fibrin glue; FG) Tissucol (Immuno AG). W tym samym czasie w wielu krajach trwały prace laboratoryjne nad otrzymywaniem autologicznych klejów fibrynowych, z osocza dawcy/pacjenta. Wprowadzenie metod inaktywacji czynników zakaźnych w osoczu, umożliwiło otrzymywanie allogenicznych klejów fibrynowych. W latach 80. XX wieku, zaobserwowano, że uwalniane z krwinek płytkowych czynniki wzrostu biorą udział w różnicowaniu wszystkich typów komórek odgrywających istotną rolę w regeneracji tkanek miękkich i twardych. Budziło to nadzieję, że preparaty płytkopochodne mogą być wykorzystane do wspomagania terapii różnych rodzajów tkanek [1]. Kleje fibrynowe i żele płytkowe to dwuskładnikowe preparaty składające się z: (I) roztworu zawierającego koncentrat fibrynogenu (klej) lub osocza bogatopłytkowego/koncentratu krwinek płytkowych (żel) oraz (II) roztworu trombiny (w chlorku wapnia). Mechanizm działania kleju fibrynowego jest imitacją końcowego etapu kaskady krzepnięcia, a działanie żelu płytkowego polega na aktywacji trombiną krwinek płytkowych, skutkującą uwalnianiem aktywnych czynników wzrostu [2]. Klej fibrynowy jest od lat stosowany w medycynie regeneracyjnej i estetycznej, jako preparat uszczelniający, wspomagający gojenie ran i przyjęcie przeszczepu. Opisano przypadki jego zastosowania w kardiochirurgii, chirurgii wątroby i śledziony oraz w neurochirurgii [3]. W poglądowej pracy ośrodka czeskiego podkreślono, że klej fibrynowy stosowany w zabiegach kardiochirurgicznych kontroluje hemostazę, bez wystąpienia jakichkolwiek zdarzeń czy reakcji niepożądanych [4]. W randomizowanych badaniach klinicznych z kolei oceniano wpływ FG na regenerację ruchową i czuciową nerwów obwodowych (przedramię i nadgarstek), i stwierdzono, że zastosowanie tego preparatu jest równie skuteczne, jak mikroszycie, przy czym skraca czas operacji [5].
W pracy Millera i wsp. oceniano zastosowanie kleju fibrynowego w leczeniu oparzeń za pomocą przeszczepień skóry. Stwierdzono, że stosowanie FG znacząco zmniejszyło zarówno ryzyko wystąpienia krwiaka pooperacyjnego, jak i bólu zgłaszanego przez pacjentów. Nie mniej jednak, ze względu na błędy metodologiczne zaobserwowane w trakcie badań, nie można było sformułować zaleceń dotyczących stosowania kleju fibrynowego w leczeniu ran oparzeniowych [6]. Duże nadzieje wiąże się również z zastosowaniem kleju fibrynowego, jako nośnika leków. Przykładem może być praca amerykańskich naukowców, którzy wprowadzili klej fibrynowy z bleomycyną bezpośrednio do jamy po resekcji guza glejaka wielopostaciowego (GMB). Konwencjonalna chemioterapia w leczeniu tego nowotworu okazała się nieskuteczna, ze względu na ograniczoną ogólnoustrojową penetrację leku przez barierę krew-mózg. Pilotażowe wyniki badań potwierdziły natomiast 100% uwolnienie bleomycyny z kleju fibrynowego w ciągu 48 godzin [7]. Udowodniono szczególnie korzystne zastosowanie kleju fibrynowego w różnych zabiegach chirurgicznych u pacjentów z hemofilią i innymi skazami krwotocznymi. Kleje fibrynowe mogą skutecznie wspomagać terapię, jeśli pole operacyjne ,,będzie krwawić bardziej niż oczekiwano’’ (np. u pacjentów z inhibitorami), a także przy ekstrakcjach zębów i chirurgicznym leczeniu guzów rzekomych. Zaobserwowano także, że dzięki miejscowemu zastosowaniu kleju fibrynowego można zmniejszyć dawki koncentratu czynnika krzepnięcia niezbędnego do zapobiegania krwawieniom [8]. Klej fibrynowy stosowano również w chirurgii oka w skutecznym zabezpieczaniu przeszczepów spojówkowych, w chirurgii skrzydlików, w zabezpieczaniu ran po operacjach jaskry i w witrektomii [9].
Preparaty żeli płytkowych, ze względu na zawartość wielu czynników wzrostu, są przede wszystkim stosowane w leczeniu trudno gojących ran, takich jak owrzodzenia podudzi lub stopy cukrzycowej [10,11]. Ich skuteczność potwierdzono także w chirurgii szczękowo-twarzowej, ortopedycznej, plastycznej oraz kardiochirurgii [3]. W wielu pracach przedstawiono badania potwierdzające skuteczne zastosowanie żelu płytkowego z przeszczepem kostnym w celu rekonstrukcji ubytków kostnych i braku zrostu (5%-10% złamań kości nie goi się prawidłowo) [12]. W pracy Albrecht i wsp. potwierdzono skuteczność żelu płytkowego stosowanego u dzieci z zapaleniem jamy ustnej (niepożądana reakcja w trakcie terapii przeciwnowotworowej). W wyniku zastosowania żelu płytkowego u 93% pacjentów zaobserwowano złagodzenie bólu, a u 89% stwierdzono 1 stopień regresji zmian w błonie śluzowej, co pozwoliło skrócić leczenie o 3-5 dni [13]. W przedstawionej pracy zasygnalizowano tylko niektóre zastosowania klejów fibrynowych i żeli płytkowych. Ukazujące się systematycznie liczne publikacje dotyczące klejów fibrynowych i żeli płytkowych świadczą o tym, że preparaty te mają coraz szersze zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny, jak również wskazują na konieczność prowadzenia dalszych badań w celu optymalizacji metod ich otrzymywania. Rozbieżności w uzyskiwanych efektach leczniczych mogą być spowodowane brakiem wystandaryzowania metod otrzymywania klejów fibrynowych i żeli płytkowych, a także mogą wynikać z różnic osobniczych dawcy/biorcy, które wpływają na różną zawartość fibrynogenu i krwinek płytkowych, a tym samym na siłę przylegania kleju fibrynowego, i stopień uwalniania aktywnych czynników wzrostu.
Piśmiennictwo:
- Lachert E. Kleje fibrynowe i żele płytkowe. Transfuzjologia kliniczna pod red. Jolanty Korsak i Magdaleny Łętowskiej, α-medica press, 2009 r.
- Goczyńska P, Lasocka J, Lachert E. Fibrin glues — the current state of knowledge. Journal of Transfusion Medicine 2021;14(4):214-224. https://doi:10.5603/JTM.2021.0012.
- Burnouf T, Su C-Y, Radosevich M, Goubran H, El-Ekiaby M. Blood-derived biomaterials: fibrin sealant, platelet gel and platelet fibrin glue. Vox Sang. 2009;4(1):136-142. https://doi.org/10.1111/j.1751-2824.2009.01222.x
- Novotny R, Hlubocký J, Mitáš P, Lindner J. Fibrin sealants in cardiac surgery: The last five years of their development and application. Adv Clin Exp Med. 2018;27(6):857–862.
- Sallam A, Eldeeb M, Kamel N. Autologous Fibrin Glue Versus Microsuture in the Surgical Reconstruction of Peripheral Nerves: A Randomized Clinical Trial. J Hand Surg Am. 2022; 47(1):89.e1-89.e11. https://doi: 10.1016/j.jhsa.2021.03.022.
- Miller R, Wormald JCR, Wade RG, Collins DP. Systematic review of fibrin glue in burn wound reconstruction. Br J Surg. 2019;106(3):165-173. doi: 10.1002/bjs.11045. PMID: 30724361.
- Madsen SJ, Devarajan AG, Chandekar A, Nguyen L, Hirschberg H. Fibrin glue as a local drug and photosensitizer delivery system for photochemical internalization: Potential for bypassing the blood-brain barrier. Photodiagnosis Photodyn Ther. 2022;41:103206. doi: 10.1016/j.pdpdt.2022.103206.
- Rodriguez-Merchan EC. Fibrin glue for local haemostasis in haemophilia surgery. Hosp Pract 2017;45(5):187-191. doi: 10.1080/21548331.2017.1384689.
- Lopezcarasa-Hernandez G, Perez-Vazquez JF, Guerrero-Naranjo JL. i wsp. Versatility of use of fibrin glue in wound closure and vitreo-retinal surgery. Int. J. Retina and Vitreous 7, Article number: 33 (2021). https://doi.org/10.1186/s40942-021-00298-5
- He M, Chen T, Lv Y, Song P, Deng B, Guo X, Rui S, Boey J, Armstrong DG, Ma Y, Deng W. The role of allogeneic platelet-rich plasma in patients with diabetic foot ulcer: Current perspectives and future challenges. Front Bioeng Biotechnol. 2022;10:993436. https://doi: 10.3389/fbioe.2022.993436.
- Feng G, Hao DF, Yao D, Zhang XJ, Yang Y. [Clinical effects of autologous platelet-rich plasma gel in the repair of chronic wounds]. Zhonghua Shao Shang Za Zhi. 2019;35(6):451-455. Chinese. https://doi: 10.3760/cma.j.issn.1009-2587.2019.06.010.
- Lin, C-Y. Treatment Effect of Platelet Gel on Reconstructing Bone Defects and Nonunions: A Review of In Vivo Human Studies. Int. J. Mol. Sci. 2022;23:11377. https://doi.org/10.3390/ijms231911377.
- Albrecht K, Łaguna P, Lachert E, Gawle-Krawczyk K: Efficacy of Platelet Gel in Children with Stomatitis during Chemotherapy. Advances in Hygiene and Experimental Medicine 2021;75: 720-723. https://doi: 10.2478/ahem-2021-0019.
O autorze:
dr hab. n. med. Elżbieta Lachert, prof. IHiT
Specjalista w dziedzinie laboratoryjnej transfuzjologii medycznej, specjalista w zakresie analityki klinicznej. Kierownik Pracowni Zapewnienia Jakości Zakładu Transfuzjologii IHiT. Zagadnienia, którymi zajmuje się od lat, dotyczą procedur zwiększających bezpieczeństwo przetaczanych. Od kilku lat interesuje się zastosowaniem klejów fibrynowych i żeli płytkowych w leczeniu trudno gojących się ran.
